ฝีคัณฑสูตร (anal fistula) เป็นภาวะที่เกิดจากการติดเชื้อเรื้อรังในบริเวณทวารหนักและเกิดรูเปิดของโพรงหนองบริเวณผิวหนังข้างรูทวารเชื่อมต่อกับภายในทวาร โรคนี้มักสร้างความไม่สบายให้กับผู้ป่วยทั้งทางร่างกายและจิตใจ หากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง อาจส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตในระยะยาว บทความนี้จะช่วยให้คุณเข้าใจเกี่ยวกับฝีคัณฑสูตร ตั้งแต่สาเหตุ อาการ วิธีการรักษา และความแตกต่างจากโรคที่มีลักษณะใกล้เคียง เพื่อให้สามารถดูแลสุขภาพได้อย่างเหมาะสมและทันท่วงที

ฝีคัณฑสูตร คืออะไร
ฝีคัณฑสูตร (anal fistula) คือภาวะที่เกิดจากการติดเชื้อในบริเวณต่อมภายในทวารหนักจนทำให้เกิดโพรงฝีและทางเชื่อมระหว่างโพรงหนองกับผิวหนังภายนอก โดยทั่วไป ฝีคัณฑสูตรมักแสดงอาการผ่านการมีรูเปิดหรือก้อนเล็ก ๆ รอบทวารหนัก และมักมีหนองไหลออกมาจากบริเวณดังกล่าว

โรคนี้พบได้บ่อยในกลุ่มผู้ใหญ่ โดยเฉพาะผู้ที่เคยมีประวัติฝีในบริเวณทวารหนักมาก่อน หากไม่ได้รับการรักษา อาจส่งผลให้การติดเชื้อลุกลามและเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น การติดเชื้อเรื้อรังหรือการทำลายกล้ามเนื้อบริเวณทวารหนัก จึงควรได้รับการดูแลจากแพทย์เฉพาะทางโดยเร็วที่สุด

สาเหตุการเกิดโรคฝีคัณฑสูตร
ฝีคัณฑสูตรเกิดจากการติดเชื้อเรื้อรังในบริเวณทวารหนัก ซึ่งเริ่มต้นจากการอุดตันในต่อมภายในทวารหนัก (anal gland) ทำให้เชื้อแบคทีเรียสะสมและลุกลามจนกลายเป็นฝีและเกิดโพรงเชื่อมต่อระหว่างภายในกับผิวหนังด้านนอก
สาเหตุหลักของฝีคัณฑสูตรมีดังนี้
1.การติดเชื้อในต่อมทวารหนัก ต่อมภายในทวารหนักสามารถติดเชื้อได้ง่าย โดยเฉพาะในกรณีที่มีการอุดตันจากอุจจาระหรือสิ่งแปลกปลอม
2.การบาดเจ็บบริเวณทวารหนัก การบาดเจ็บจากอุบัติเหตุ การผ่าตัด หรือการคลอดบุตรทางช่องคลอด อาจทำให้เกิดการติดเชื้อและลุกลามจนกลายเป็นฝี
3.ระบบภูมิคุ้มกันที่อ่อนแอ ผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันต่ำ เช่น ผู้ป่วยเบาหวาน หรือผู้ที่อยู่ในระหว่างการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด มีโอกาสติดเชื้อและเกิดฝีคัณฑสูตรได้ง่ายกว่า
4.การไม่ดูแลสุขอนามัย การทำความสะอาดบริเวณทวารหนักที่ไม่เหมาะสม อาจทำให้เชื้อโรคสะสมและนำไปสู่การติดเชื้อ

ชนิดฝีคัณฑสูตร
ฝีคัณฑสูตรสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดหลักตามความซับซ้อนของโพรงฝีและทางเชื่อมที่เกิดขึ้น ได้แก่ ฝีคัณฑสูตรแบบ simple และ ฝีคัณฑสูตรแบบ complex ซึ่งแต่ละชนิดมีลักษณะเฉพาะและแนวทางการรักษาที่แตกต่างกัน ดังนี้
ฝีคัณฑสูตรแบบ simple
- ลักษณะ เป็นฝีคัณฑสูตรที่มีโครงสร้างไม่ซับซ้อน โพรงฝีและทางเชื่อมมักอยู่ในระดับตื้น มีเพียงหนึ่งโพรงและหนึ่งทางเชื่อม
- อาการ ผู้ป่วยมักมีหนองไหลออกจากรูเปิดภายนอกเพียงรูเดียว อาจมีอาการปวดบริเวณทวารหนักเล็กน้อย
ฝีคัณฑสูตรแบบ complex (ซับซ้อน)
- ลักษณะ มีโครงสร้างที่ซับซ้อนกว่าโพรงฝีและทางเชื่อมหลายทาง บางครั้งทางเชื่อมอาจลึกลงไปจนถึงกล้ามเนื้อหูรูดชั้นนอกหรือเนื้อเยื่อใกล้เคียง
- อาการ มีอาการปวดมากขึ้นและหนองอาจไหลต่อเนื่อง อาจมีรูเปิดภายนอกหลายรูและ อาจเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น การติดเชื้อเรื้อรังหรือการทำลายกล้ามเนื้อหูรูด

อาการของโรคฝีคัณฑสูตร
ฝีคัณฑสูตรสามารถแสดงอาการได้หลากหลายขึ้นอยู่กับความรุนแรงและชนิดของโรค โดยอาการหลักที่พบได้บ่อยมีดังนี้
1.รูเปิดหรือก้อนบริเวณรอบทวารหนัก ผู้ป่วยอาจพบรูเล็ก ๆ หรือก้อนนูนบริเวณใกล้ทวารหนัก ซึ่งเป็นตำแหน่งที่โพรงฝีและทางเชื่อมมาถึงผิวหนัง
2.มีหนองหรือของเหลวไหลออกจากรูเปิด หนองที่ไหลออกมามักมีกลิ่นเหม็นและอาจมีสีเหลืองหรือเขียว อาจมีหนองเป็นๆหายๆหรือเป็นตลอดก็ได้
3.ปวดบริเวณทวารหนัก ผู้ป่วยมักรู้สึกปวดหากมีการอักเสบ โดยเฉพาะเมื่อกดบริเวณที่มีโพรงฝี หรือเมื่ออยู่ในท่านั่งเป็นเวลานาน
4.ผิวหนังรอบทวารหนักแดงและบวม บริเวณที่มีการอักเสบอาจมีลักษณะบวมแดง และบางครั้งอาจรู้สึกอุ่นเมื่อสัมผัส
5.มีไข้หรืออาการอ่อนเพลีย หากการติดเชื้อลุกลามเข้าสู่กระแสเลือด ผู้ป่วยอาจมีไข้ อ่อนเพลีย หรือรู้สึกไม่สบายตัวร่วมด้วย
6.อาการซ้ำซ้อนหรือเป็นเรื้อรัง โดยส่วนใหญ่หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม จะมีอาการเป็น ๆ หาย ๆ และอาจนำไปสู่การเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น การอักเสบในชั้นที่ลึกขึ้นหรือกระดูกเชิงกรานอักเสบได้

วิธีการรักษา ฝีคัณฑสูตร
การรักษาฝีคัณฑสูตรขึ้นอยู่กับชนิดและความรุนแรงของโรค วิธีที่ใช้บ่อยได้แก่
- ผ่าตัดเปิดโพรงฝี ปล่อยให้แผลหายเองได้โดยใช้เวลาประมาณ 1 เดือน ทำในฝีคัณฑสูตรแบบ simple
- LIFT ผ่าตัดผูกโพรงฝีระหว่างกล้ามเนื้อหูรูดชั้นในกับชั้นนอก ทำในฝีคัณฑสูตรแบบ complex
- Seton ใช้เชือกคล้องโพรงฝีและดึงเชือกให้ตื้นขึ้น เพื่อให้กล้ามเนื้อหูรูดชั้นนอกแข็งแรง ทำในฝีคัณฑสูตรแบบ complex
- Advancement rectal flap ใช้เนื้อเยื่อในทวารหนักปิดรูเปิดด้านใน
- Laser ใช้ลำแสงเลเซอร์ปิดโพรงฝีทั้งหมด

ฝีคัณฑสูตร แตกต่างจากริดสีดวงทวารหนักอย่างไร
ฝีคัณฑสูตรและริดสีดวงทวารหนักมีความแตกต่างกันทั้งในเรื่องสาเหตุ อาการ และวิธีการรักษา

สาเหตุ
- ฝีคัณฑสูตรเกิดจากการติดเชื้อในต่อมภายในทวารหนักจนเกิดโพรงหนอง
- ริดสีดวงทวารหนัก เกิดจากเส้นเลือดโป่งพองบริเวณทวารหนัก
อาการ
- ฝีคัณฑสูตรมีหนองไหลจากรูเปิดบริเวณรอบทวารหนักและปวดรุนแรง
- ริดสีดวงทวารหนัก มีเลือดออกขณะถ่ายอุจจาระ, มีก้อนและหากมีการอักเสบจะเจ็บบริเวณทวารหนัก
การรักษา
- ฝีคัณฑสูตร รักษาโดยการผ่าตัดเปิดฝีและซ่อมแซมโพรงฝี
- ริดสีดวงทวารหนัก ใช้ยารักษาหรือผ่าตัดในกรณีที่รุนแรง

ฝีคัณฑสูตรเป็นโรคที่ควรได้รับการรักษาอย่างถูกต้องและรวดเร็ว เพื่อป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อน ผู้ที่สงสัยว่าตนเองมีอาการดังกล่าว ควรพบแพทย์เฉพาะทางทันที การดูแลสุขภาพและการรักษาอย่างเหมาะสมจะช่วยให้กลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีได้อีกครั้ง

 

ข้อมูลโดย
ผศ. นพ.พงศศิษฏ์ สิงหทัศน์
สาขาวิชาศัลยศาสตร์อุบัติเหตุและเวชบำบัด วิกฤตศัลยกรรม ภาควิชาศัลยศาสตร์
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล

ขอบคูนข้อมูลจาก

https://www.rama.mahidol.ac.th/ramachannel/article/%E0%B8%9D%E0%B8%B5%E0%B8%84%E0%B8%B1%E0%B8%93